این سوال مطرح است که آیا اینترنت ملی قرار است دسترسی کاربران را به شبکه‌ها و پروتکل‌های داخلی محدود کند و دسترسی به اینترنت جهانی را با حذف و محدودیت روبرو سازد یا خیر. به گفته برخی از متخصصان اینترنت ملی قرار است در کنار شبکه اینترنت جهانی در دسترس کاربران قرار بگیرد و تنها میزبانی داده‌ها در داخل، حمایت و حفاظت از اطلاعات و اتصال شبکه‌های داخلی با یکدیگر را برعهده بگیرد. اما همچنان توضیحات مبهم و ناروشن از سوی مسئولان درباره اینترنت ملی، نگرانی کاربران جهت دسترسی به شبکه جهانی را دامن می‌زند.

بحث بر سر ماهیت اینترنت ملی، موضوعی است که پس از گذشت چند سال از طرح این ایده، همچنان بی‌پاسخ و مبهم باقی مانده است. در حالی که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از راه‌اندازی اینترنت ملی تا شش ماه آینده خبر داده است، هنوز هم کسی نمی‌داند که اینترنت ملی واقعا چیست؟ عملکرد و مقررات حاکم بر آن چگونه است؟ آیا اینترنت ملی دسترسی کاربران ایرانی را به شبکه جهانی محدود می‌کند؟ آیا اینترنت ملی قرار است ادامه‌ای بر روند فیلترینگ در ایران باشد یا نه؟ 

اینها همه سوالاتی است که از ابتدای طرح ایده اینترنت ملی که در دوره‌هایی با عنوان اینترنت پاک و اینترنت حلال نیز از آن یاد می‌شد، از سوی بسیاری از متخصصان، کاربران و رسانه‌ها بیان شده و در واقع تاکنون نیز پاسخ روشن و یقینی در مقابل این سوالات مطرح نشده است.

شاید زمانی که نمایندگان مجلس شورای اسلامی در باره چیزی به نام اینترنت ملی توجیه نشده و به همین دلیل حاضر نشدند برای آن بودجه‌ای اختصاص دهند فکرش را هم نمی‌کردند که روزی دولت خود آستین همت بالا بزند و این طرح را با بودجه داخلی وزارت ارتباطات راه‌اندازی کند.

ماجرا از این قرار است که در زمستان‌۱۳۸۵ که بحث لایحه بودجه سال‌۸۶ مطرح شد، ابتدا بودجه‌ا‌ی ۱۰‌‌میلیارد تومانی برای شبکه ملی اینترنت یا همان اینترنت ملی در کمیسیون صنایع و معادن تصویب شد اما در کمیسیون تلفیق به تصویب نرسید و به‌رغم اینکه این پیشنهاد کمیسیون صنایع و معادن بود و در لایحه دولت نیامده بود اما کمیسیون تلفیق به‌دلیل توجیه نبودن در مورد مفهوم اینترنت ملی آن را تصویب نکرد و لذا در صحن علنی مجلس نیز تصویب نشد.

با این حال چند ماه بعد، هیئت وزیران در خرداد سال‌۸۶ برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری این شبکه‌ را در سال‌های ۸۶‌ تا‌۸۸ تصویب کرد که براساس آن شرکت مخابرات ایران و شرکت‌های مخابراتی وابسته و شرکت‌های مخابراتی استانی مجاز شدند در طول سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ تا مبلغ ۵۶۶۰‌میلیارد ریال از منابع داخلی خود جهت ایجاد شبکه ملی اینترنت سرمایه‌گذاری کنند.

 چندی بعد نیز در تاریخ ۲۸‌ مرداد ماه‌۱۳۸۶ شورای اقتصاد با درخواست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درخصوص سرمایه‌گذاری در طرح شبکه ملی دیتا به مبلغ ۳۵۰میلیارد تومان موافقت کرد.البته بارها گفته شد که این طرح تا فلان مرحله پیش رفته و مثلا در سال ۸۹ راه‌اندازی می‌شود اما هر بار وعده‌ها تحقق نیافت و کسی هم سر در نیاورد که اینترنت ملی چیست؟ حتی بر سر نام این پروژه نیز بحث و جدل‌هایی درگرفت و برخی آن را اینترنت ملی، برخی شبکه ملی اینترنت و بعضی دیگر آن را اینترانت کشوری نامیدند، درحالی که در برنامه پنجم از آن به‌عنوان شبکه ملی اطلاعات نام برده شده است.

در قانون برنامه پنجم توسعه، اینترنت ملی به عنوان یکی از زیرساخت‌ها و شاخص‌های توسعه فناورانه و تکنولوژیک در کشور مطرح شده است. طبق ماده دهم قانون برنامه پنجم توسعه، تقویت رسانه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی ملی و همسو، به منظور مقابله با رسانه‌های معارض خارجی، تهاجم فرهنگی و جرایم و ناهنجاری‌های رسانه‌ای به عنوان تکلیف برعهده دولت گذارده شده است.

همچنین در ماده 46 این برنامه دولت و در رأس آن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف شده است تا شبکه ملی اطلاعات را ایجاد کند و توسعه دهد. این شبکه اطلاعاتی باید امن و پایدار، متناسب با موازین شرعی باشد و پهنای باندی در حد استانداردهای جهانی داشته باشد تا در پرتوی آن در پایان برنامه ایران در رتبه دوم منطقه قرار گیرد.

برنامه پنجم توسعه کلیتی از ایده اینترنت ملی را مطرح می‌کند و تهیه آیین‌نامه اجرایی و مشخصه‌های عملیاتی آن را برعهده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گذارد.

فاز اول در راه است…

حال رضا تقی‌پور، وزیر ارتباطات اعلام کرده است که فاز اول اینترنت ملی در سال جاری به مراحل اجرایی خواهد رسید و در نهایت تا سال 92 فاز نهایی آن تکمیل و اجرا خواهد شد. تقی‌پور در توضیح ویژگی‌های اینترنت ملی مشخصه‌هایی را مطرح کرده و اجرای این طرح را طبق برنامه پنجم از اهداف مهم دولت در حوزه توسعه ارتباطات و شبکه‌های الکترونیک کشور دانسته است. به گفته تقی‌پور شبكه ملي اينترنت يا شبكه اطلاعات ملي بر پايه پروتكل اينترنت طراحي شده و يكي از زيرساخت‌هاي اصلي دولت الكترونيك محسوب مي‌شود. در اين طرح ارسال تصوير، صوت و عكس با حجم زياد اطلاعات به سهولت و با سرعت بالائي انجام مي‌شود. همچنین پهناي باند اینترنت ملی در حد استاندارد خواهد بود و محدوديتي در سرعت دسترسی کاربران ایجاد نخواهد شد.

باوجود توضیحات وزیر ارتباطات درباره زمان راه‌اندازی و ویژگی‌های شبکه اینترنت ملی، هنوز مسائل بسیاری در این بحث با ابهام روبرو است و برخی از کاربران اینترنت را در ایران با نگرانی‌هایی مواجه کرده است. یکی از نگرانی‌های عمده کاربران در ایران دسترسی به شبکه جهانی اینترنت است. «اینترنت» ملی از بسیاری جهات شبیه به «اینترانت» ملی به نظر می‌رسد که شبکه‌ای محلی با دسترسی محدود و داخلی خواهد بود. حال این سوال مطرح است که آیا اینترنت ملی قرار است دسترسی کاربران را به شبکه‌ها و پروتکل‌های داخلی محدود کند و دسترسی به اینترنت جهانی را با حذف و محدودیت روبرو سازد یا خیر. به گفته برخی از متخصصان اینترنت ملی قرار است در کنار شبکه اینترنت جهانی در دسترس کاربران قرار بگیرد و تنها میزبانی داده‌ها در داخل، حمایت و حفاظت از اطلاعات و اتصال شبکه‌های داخلی با یکدیگر را برعهده بگیرد. اما همچنان توضیحات مبهم و ناروشن از سوی مسئولان درباره اینترنت ملی، نگرانی کاربران جهت دسترسی به شبکه جهانی را دامن می‌زند.

“عبدالمجید ریاضی” معاون  برنامه ریزی و نظارت راهبردی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در توضیح موضوع می‌گوید با راه اندازی شبکه اینترنت ملی، دسترسی ها محدود نمی شود و فیلترینگ داخلی بر اساس فرهنگ، ارزش ها و باورهای کشور انجام می‌شود و عمده کار فیلترینگ روی مسایل اخلاقی است. اما همچنان چنین اظهارنظرهای کلی و نامعلومی نگرانی‌های کاربران را در زمینه فیلترینگ مرتفع نکرده است.

با وجود تمام این نگرانی‌ها می‌توان مزایایی را نیز برای طرح اینترنت ملی برشمرد که در کنار معایب و ابهامات این طرح قابل توجه و تأمل است. یکی از مهم‌ترین مزایایی که برای اینترنت ملی برشمرده شده است، میزبانی داده‌ها و اطلاعات شبکه در داخل ایران است. میزبانی اطلاعات شبکه‌های ایرانی در خارج از کشور موجب می‌شود که در صورت قطع ارتباط ایران با شبکه بین المللی امکان دسترسی به سایت‌های داخلی نیز برای کاربران وجود نداشته باشد. در حالی که راه‌اندازی اینترنت ملی و میزبانی داده‌های شبکه‌های داخلی در کشور این خلأ را برطرف می‌کند و دسترسی به شبکه‌های داخلی در قالب اینترنت ملی سامان‌دهی و تنظیم می‌شود.

همچنین بالا رفتن امنیت داده‌ها و اطلاعات را می‌توان از جمله نقاط قوت ایده اینترنت ملی دانست. ازسوی دیگر با راه‌اندازی اینترنت ملی، علاوه بر سامان‌دهی و یکپارچه‌سازی IP های کاربران، در هزینه‌های دیتاسنتر و راه‌اندازی آن صرفه جویی می‌شود و در قالب شبکه اینترنت ملی، ظرفیت و استانداردهای دیتاسنترها ارتقا می‌یابد.

باید امیدوار بود تا اعلام راه‌اندازی اینترنت ملی ازسوی رضا تقی‌پور همانند اعلام راه‌اندازی این شبکه از سوی محمد سلیمانی در سال 1385 در حد حرف و نظر باقی نماند و همچون پروژه‌های عمرانی متعددی که در مراسم پر زرق و برق کلنگ آنها زده می‌شود و فی امان الله رها می شوند، به فراموشی سپرده نشود. علاوه بر این باید به مسئولین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گوشزد کرد که اجرای یک طرح ملی همچون اینترنت ملی، تنها با همراهی و موافقت مردم است که به سرانجام مطلوب و دلخواه می‌رسد.