صبر در آیات و روایات
آيات و روايات زيادي در مورد فضيلت صبرگفته شده است ، مانند:
« اولئك يوتون اجرَهُم مدّتين بما صبروانه » (قصص/54)
آنان را دوبار پاداش مي دهيم به خاطر آنكه صبر كرده اند .
اما باقر ( عليه السّلام ) مي فرمايد:
بهشت در ناراحتي ها و صبر پيچيده شده ، پس هركس بر سختيهاي دنيا صبركند داخل بهشت مي شود و جهنّم در لذات و شهوات پيچيده شده ، پس هركس نفس خود را از لذت و شهوت بهره مند كند، داخل آتش مي شود.
« نگاهداري نفس است از بيتابي نزد مكروه »
صبر يعني اظهار ننمودن جزع باطني و شكايت نكردن در ناگواري ها ، اما شكايت به خدا منافات باصبر ندارد.
مراتب صبر :
1- صبر بر بليّات
2- صبر در اطاعت
3- صبر بر معصيت : كه مشكل تر و دقيق تر از صبر در طاعت است و افضل است از ساير مراتب صبر و در جات آن نيز بيشتر است.
مفهوم صبر این معانی را تداعی می کند که گویی عاملی انسان را به سویی می کشاند واو در مقابل آن مقاومت می کند .این عامل یا درونی است و یا بیرونی , این عامل درونی ممکن است انسان را به سمت گناه بکشاند ، اما فرد در مقابل آن مقاومت کندکه این نوع مقاومت را صبر در مقابل معصیت نامند . و ممکن است این عامل درونی انسان را به سمت اطاعت نکردن فرامین الهی بکشاند و فرد در مقابل آن مقاومت کند که این نوع مقاومت را صبر در مقابل اطاعت گویند . و گاهی حوادثی در خارج وجود انسان رخ می دهد که موجب می شود انسان در غیر مسیر حق حرکت کند و جزع و بیتابی نماید، اما فرد در مقابل آن مقاومت می کند که این نوع مقاومت را صبر بر معصیت نامند.
صبر در معاصی منشأ تقوای نفس ، صبر در طاعت ، منشأ انس به حق وصبر در بلیّات ، منشأ رضا به قضای الهی می شود.
راه عملی جهت صبر بر انجام طاعات و ترک معاصی ، عبارتند از:
1- تقویت نیروی فشار .
2- تقویت نیروی مقاومت .
جهت کم کردن فشار لازم است که انسان :
الف) سعی کند رابطه اش را با تمامی عواملی که باعث تحریک گردد ا اینکه معصیت کند و همچنین عواملی که باعث کسالت روحی گردد که طاعت را ترک کند، قطع نماید.
ب) نیاز های مادی و معنوی خود را از راه صحیح و شرعی رفع نماید .
برای تقویت نیروی مقاومت لازم است که :
الف)انسان باید سعی کند یاد خدا را در وجود خود زنده نگه دارد و خدا را ناظر بر اعمال خود ببیند.
ب) زندگی جاویدان بعد از مرگ و کوتاهی زندگی و نیاز به یاد داشته باشد.
ج) بداند که در صورت مقاومت و صبر پاداش عظیمی از سوی خدا دریافت خواهد نمود .
د) متوجه ضررهایی باشد که بر اثر مقاومت نکردن ، در دنیا برای او به وجود می آید.
ه) بداند بر اثر تکرار مقاومت و صبر ، ناراحتی ها از بین می روند .
و) بداند که صحیح نیست با عبودیت شیطان و مشغول شدن به معاصی ، انسانیّت خود را از دست بدهد.
ز) همیشه از خداوند یاری بجوید .
چ) شناخت خود را نسبت به خدا بیشتر کند.
در متون اسلامی از صبری یاد شده که نامش، (صبر بر سراء) می باشد.
( صبر بر سراء) زمانی است که انسان از زندگی مرفّه و آسوده ای برخوردار گردد و نعمات گوناگون الهی شامل حال او شود که در مقابل آن ( صبر بر ضرّاء) می باشد ، یعنی صبر در سختی .
یکی از نتایج صبر ، ارتیاض و تربیت نفس است.
حضرت سجّاد ( علیه السّلام ) می فرماید:
صبر کلید ابواب سعادت و منشاء نجات از مهالک است . بلکه صبر، بلیّات را بر انسان آسان و مشکلات را سهل می نماید و عزم و اراده را قوت می دهد و مملکت روح را مستقل می نماید.
کلید واژه
1- صبر بر طاعت 2- صبر بر معصیت 3- صبر بر مصیبت
4- صبر بر سرّاء 5- صبر بر ضرّاء
س.حیدری