استحباب تکخوری انار و مقاصد شریعت
در یک جمع فامیلی مهمون بودیم. بساط میوه به راه بود. اناری برداشتیم و باز کردیم شانس ما خشک وسفید. انار دیگهای هم نبود. اتفاقا انار کناری ما خوشرنگ و آبدار! یه قاچ از انارو میخواست بده به ما از اون طرف اعتراض که اگه می خوای بهشت نصیبت بشه این کار و نکن. حدیث داریم که خوبه انار را تنهایی بخوری؛ چون تو هر انار یه دانه بهشتی داریم.
طرفم منصرف شد. من دیدم انار داره می پره شروع کردم به استدلال: گفتم این حدیث باید بررسی بشه.
این حدیث با روح و اهداف شریعت نمی سازه. مذاق شریعت این جوری نیست. این همه احادیث داریم که تشویق میکنند به ایثار و انفاق و گذشت و اطعام دادن و سفره پهن کردن و دست گشاده داشتن… بیشمار! فلسفه و هدف بسیاری از احکام هم پرورش همین روحیه ایثار و گذشت و توجه به محرومان است.
شریعت ما با بخل و تنگ دستی و تکخوری سازگار نیست.خلاصه گفتیم و گفتیم تا نصف انار رو گرفتیم فی المجلس!
فارغ از این ماجرا باید گفت توجه و عدم توجه به مقاصد و اهداف شریعت، در برداشت ما از احادیث بسیار تاثیر گذار است.
امام خمینی روایات حیلههای ربا را نمیپذیرد؛ چرا که این روایات را با علت و هدف جعل حرمت ربا که جلوگیری از ظلم و فساد است، در تنافی میدیدند.
در استحباب تکخوری انار هم توجه و عدم توجه به اهداف شریعت در فهم روایت تاثیر میگذارد. اول اصل روایت رو نقل میکنم و بعد با توجه به اهداف شریعت روایت را معنا میکنم.
فکر میکردم یک حدیث به این مضمون باشد، بعدا پیگیری کردم دیدم یک باب داریم در وسائل با 9 حدیث با این عنوان : استحباب تکخوری در انار واحد (بَابُ اسْتِحْبَابِ الِانْفِرَادِ فِي أَكْلِ الرُّمَّانَةِ وَ كَرَاهَةِ الِاشْتِرَاكِ فِي أَكْلِ الرُّمَّانَةِ الْوَاحِدَةِ ). چرا که در میان دانههای انار یک دانه بهشتی وجود دارد:
· عَنْ مُفَضَّلٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَا مِنْ طَعَامٍ آكُلُهُ إِلَّا وَ أَنَا أَشْتَهِي أَنْ أُشَارَكَ فِيهِ أَوْ قَالَ أَنْ يَشْرَكَنِي فِيهِ إِنْسَانٌ إِلَّا الرُّمَّانَ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ رُمَّانَةٍ إِلَّا وَ فِيهَا حَبَّةٌ مِنَ الْجَنَّة؛ در هر خوراکی میل دارم با کسی دیگری شریک شوم مگر انار؛ چرا که در هر اناری یک دانه بهشتی وجود دارد (وسائل، ج24، ح3، باب استحباب الانفراد في أَكْل الرُّمَّانَه)
چند حالت متصور است:
1. گاهی انسان تنها است و طبق این استحباب کسی را دعوت به خوردن انار واحد نمیکند
2. گاهی دعوت میکند و انارها متعدد است و در انار واحد کسی را شریک نمیکند در این جا هم اشکالی نیست.
3. اما گاهی در جمعی است و انار واحدی در بین است یا در جمع است و انارها متعدد؛ ولی برداشتن انار جدید مونه دارد؛ مثلا خجالت میکشد. انار دوستش سفید و بیمزه از کار درآمدهاست و انار او خوشرنگ و آبدار و خوشمزه.
طبق یک برداشت در هر سه فرض استحباب تک خوری ثابت است و اگر فرزند او هم با گریه قسمتی از انار خوشرنگ وی را طلب کند، مستحب است دست رد به سینهاش بزند و دستان فرزندش را کوتاه کند تا به دانه بهشتی خویش برسد.
اما با توجه به اهداف شریعت پر بیراه نیست اگر بگوییم استحباب تک خوری تقیید میخورد و معنای این استحباب عدم دعوت و عدم تعارف اولیه است نه دست رد زدن به سینه کسی در جمعی که چه بسا خود فرد وی را دعوت کرده باشد؛ بهویژه جایی که انار هم متعدد نیست.
این تنها یکی از موارد اهمیت بحث مقاصد شریعت است. اهل سنت بر خلاف فقیهان شیعی خیلی به این موضوع پرداختهاند و اهداف شارع را به عنوان یک مستند و منبع برای احکام به راحتی استفاده می کنند؛ اکر چه برخی از افراطیون اهل سنت هم استفاده های افراطی داشتهاند: گفته بودند علت تشکیل نماز جمعه در روز جمعه کثرت جمعیت است چون روز تعطیلی است. خب در اروپا که تعطیلی روز یک شنبه است پس با استناد به هدف تشریع نماز در روز جمعه، باید نماز جمعه را در اروپا یک شنبه خواند!
بقلم تلنگر