علامه مجلسی در توضیح وجه نامگذاری امام علی(ع) به ابوتراب می‌گوید: از آن جهت که شیعیان علی(ع) در برابر اوامر خدا فرمانبرداری دارند، به خاک نامیده شده‌اند. چون علی(ع) پیشوای شیعیان است، ابوتراب نامیده می‌شود.

 یکی از کنیه‌های حضرت علی علیه‌السلام «ابوتراب» است اما اینکه این لقب از کجا و توسط چه کسی به ایشان داده شد؟ مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، به این سؤال پاسخ می‌دهد.

از مجموع روایات استفاده می‌شود در مکان‏‌ها و زمان‏‌های مختلف پیامبر(ص) به طور مکرّر علی(ع) را با کنیه «ابوتراب» خطاب کرده و این کنیه را پیامبر(ص) به علی(ع) داده است.

در این جا به دو مورد اشاره می‌شود:

1- پیامبر اکرم(ص) با گروهی از یارانش در نیمه جمادی الاولی سال دوم هجری به تعقیب کاروان قریش که به سرپرستی ابوسفیان عازم شام بود، تا نقطه‏‌ای به نام «عشیره» پیش رفتند، اما اثری از کاروان قریش نیافتند. در یکی از روزها که در عشیره بودند، پیامبر بر بالین علی(ع) و عمار آمد، دید خوابیده‌‏اند و بر سر و صورت علی(ع) خاک نشسته است.

حضرت آن دو را با مهربانی و ملاطفت بیدار کرد و خطاب به علی(ع) فرمود: ای ابوتراب (آغشته به خاک) برخیز! آیا نمی‏‌خواهی شقی‌‏ترین مردمان روی زمین را به تو خبر دهم! یکی به نام احمیر (لقب قدار بن سالف) است که ناقه صالح پیامبر را پی کرد. دیگری کسی است که شمشیر بر فرق تو می‌زند و محاسن تو را به خون سرت رنگین می‌کند.(1)

علامه امینی بعد از ذکر این وجه تسمیه، منابع این حدیث را اینگونه ذکر کرده‌اند:

و این حدیث صحیح السنه از اخباری است که حاکم ابو عبد الله نیشابورى استدراک نموده آن را در کتابش و هیثمى صحیح دانسته آن را، امام حنبلى‌‏ها در مسند، جلد 4، صفحات 263- 264 نقل کرده و حاکم در مستدرک، جلد سوم، صفحه 140 و طبرى در تاریخش، جلد دوم، ص 261 و ابن هشام در سیره نبویّه، ج 2، ص 236، و ابن کثیر در تاریخش،‏ جلد سوم، صفحه 247 و هیثمى در مجمع، جلد 9، صفحه 136،…

از آن پس علی(ع) میان مسلمانان به ابوتراب معروف شد. این کنیه را حضرت علی(ع) بسیار دوست می‌داشت، زیرا پیامبر او را به چنین کنیه‏‌ای خطاب کرده بود. (2)

2- عبایة بن ربعی در وجه دیگر این نامگذاری می‌گوید: به ابن عباس گفتم: چرا رسول خدا علی(ع) را «ابوتراب» نامید؟ گفت: چون علی(ع) صاحب زمین است و پس از پیامبر(ص) حجت خدا بر اهل زمین بوده و به وسیله او زمین و آرامش آن باقی است، از این رو او را «ابوتراب» نامید.

از رسول خدا(ص) شنیدم: وقتی روز قیامت به پا می‌شود، آن قدر ثواب و کرامت نصیب شیعیان علی(ع) می‌شود که کفار با دیدن این صحنه می‌گویند: ای کاش ما از خاک، یعنی از شیعیان علی بن ابی طالب(ع) بودیم.

علامه مجلسی در توضیح این وجه نامگذاری می‌گوید: از آن جهت که شیعیان علی(ع) در برابر اوامر خدا فرمانبرداری دارند، به خاک نامیده شده‌اند. آیه می‌فرماید: «یا لَیتَنی کُنتُ تراباً؛ ای کاش خاک بودم» یعنی از شیعیان بودم، چون علی(ع) پیشوایان شیعیان است، ابوتراب نامیده می‌شود.(3)

3- روزی پیامبر اکرم(ص) آن حضرت را دیدند که بر روی خاک خوابیده است. پیامبر (ص) نشستند و گرد و غبار از پشت آن حضرت پاک نموده و فرمودند: برخیز، پدر و مادرم فدای تو باد ای ابا تراب ! ..(4)

پی‌نوشت‏‌ها:

1. ابن سعد، طبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، انتشارات فرهنگ و اندیشه، تهران، ج2، ص6؛ کامل ابن اثیر، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خلیلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، 1371ش. ج‏7،ص 126؛ علامه امینی، الغدیر، ترجمه جمعی از نویسندگان، انتشارات بنیاد بعثت‏، تهران، ج‏12، ص 269.

2. البلاذرى، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ط الأولى، 1974/1394، ج‏2، ص89.

3. علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بیروت، 1404 ه.ق، ج 35، ص 51.

4. قاضی نورالله شوشتری، إحقاق الحق، مکتبة آیت‌الله المرعشى النجفى‏، قم‏، 1409 ق، ج‏32، ص 32.
/2759/