چکیده

از آنجایی که « استفهامات قرآن و ساحت هدایتگری آن» موضوع اصلی پژوهش است مسیر اصلی ما سیر در آیات این کلام الهی است. قرآن، کتاب هدایت است و همواره انسان را به سوی عالی‌ترین مراتب رشد و کمال انسانی رهنمون است و برای رسیدن به این مهم، برترین و زیباترین روشهای حکیمانه را بکار برده است. از جمله‌ی این روشها، زینت کلام با پرسشهایی است که آدمی را بطور غیر مستقیم در جهت برنامه‌های انسان ساز سوق می‌دهد زیرا طرح مسائل بصورت سؤال و جواب انسان را وادار می‌کند که پاسخ را از درون و جوان و قلب خویش بشنود و آن را فکر و تشخیص خود بداند. در این صورت او در مقابل حق مقاومتی نمی‌کند و موضع نمی‌گیرد. لذاست که بیشتر از هزار آیه از آیات الهی دارای استفهام است.

با توجه به این که سؤال کننده در بعضی از آیات استفهامی پرورگار حکیم علی الاطلاق است. غرض او آگاهی یافتن، نسبت به مجهول نیست بلکه در پس آن اهدافی نهفته است. شناخت استفهامات قرآن از جهت ادبی، موضوعی و نوع پرسشگری و همچنین نقش و تأثیر آن در راهنمایی بشر، از جمله مسائلی است که در این رساله مورد بررسی قرار گرفته است.

در هر رساله‌ی علمی، یقیقناً اهدافی مد نظر است که به نگارش و تألیف آن رساله می‌انجامد، از آنجایی که فهم معانی استفهام در آیات قرآن، نیازمند شناخت گوینده، مخاطب و موضوع و قرینه‌های لفظی و معنوی و … است، هدف خود را از انجام این پژوهش آشنایی با ساختار ادبی استفهام، شناخت پرسشگر و مخاطب آیات استفهامی، چگونگی پاسخ‌ها به آیات استفهامی و در نهایت تأثیر آن در راهنمایی و هدایت بشر قرار دادم.

در رساله‌ی حاضر سعی شده تا مطالب از قلمرو بیان شده فراتر نرود و مسائل مطرح شده در محدوده‌ی کتب ادبی و تفسیری قرار گیرد. البته گاهی نیز جهت تأثیرمطالب، از کتبی هم در این زمینه استفاده شده است.

روشی که در این پژوهش بکار گرفته شده، روش کتابخانه‌ای و فیش برداری است و مطالب با استفاده از کتب نحوی و تفسیری و کتب لازم در این زمینه جمع‌آوری و در نهایت تحلیل شده است.

نتیجه‌ی حاصل شده از انجام این تحقیق این است که استفهامات قرآنی از قوی‌ترین انواع خطابات قرآنی است که از مخاطب می‌طلبد، علاوه بر استماع خطاب بیندیشد و پاسخ را بیابد. و با دسته‌بندی استفهام از جهت پرسشگر و مخاطب، میزان توجه و اهمیت آنها بر موضوع مورد پرسش مشخص می‌گردد و باعث شناخت میزان توجهات مستفهم و مستفهم منه می‌شود.

از دیگر نتایج رسیده در این تحقیق آن است که قرآن کریم اصل استفهام را به رسیمت شناخته و همواره از آن بعنوان یک روش هدایتی استفاده می‌کند و افراد را به جنبه‌هایی که در زندگی خویش مغفول قرار داده‌اند و می‌بایست به آنها توجه کنند تا به کمال دست یابند آگاه می‌سازد.

کلید واژه‌ها: 1- استفهام/ 2- هدایت
م. میان محله