عقاب بدون بيان قبيح است

03 اسفند 1390 توسط الزهرا (س) نصر

قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَاْ خَيْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِى مِن نَّارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِن طِينٍ‏ (۱۲)اعراف

(خداوند به ابليس) فرمود: وقتى كه من (به سجده) فرمانت دادم، چه چيز تورا از سجده كردن باز داشت؟ (شيطان) گفت: من از او بهترم، مرا از آتش و او را از گِل آفريدى. (۱۲)اعراف

Allah ] said, “What prevented you from prostrating when I commanded you?” [Satan] said, “I am better than him. You created me from fire and created him from clay."(12) Al-’A`rāf

پیام ها و نکته ها:

نكته ها:

دليل سجده‏ى فرشتگان بر آدم، فرمان خداوند و لياقت ذاتى انسان بود نه جنسيّت و ساختمان وجودى او.
شيطان در مقام توجيه نافرمانى خود، با مغلطه و قياسى نابجا ادّعا كرد: من از آدم برترم، زيرا من از آتشم و آدم از خاك، گرچه هركدام منشأ اثرى خاص مى‏باشند، امّا در حقيقت او با اين ادّعاى غلط، به جاى اطاعت از فرمان خداوند حكيم وتوجّه به جايگاه آدمى نزد خداوند، «انّى جاعل فى الارض خليفة» [21] و ناديده گرفتن روح الهى در انسان، «نفختُ فيه من روحى» [22] در مقابل فرمان خداوند گردنكشى كرد. چنانكه بسيارى از ما نيز در بسيارى موارد، احكام و دستورات دينى را بدون توجّه به حكمت و فلسفه‏ى آن، به ظاهر با عقل خود مى‏سنجيم و چون دليل آشكارى براى آن نمى‏يابيم، آن را نمى‏پذيريم و بدان بى‏اعتنا مى‏شويم، يا در برخى موارد از مقايسه‏ى موضوعاتِ متشابه با يكديگر، حكم يكسانى براى همه‏ى آنها صادر مى‏كنيم.
لذا قياس در استنباط احكام جايز نيست و امام صادق عليه السلام همواره از قياس‏هاى ابوحنيفه به شدّت انتقاد مى‏كرد. [23]

21) بقره، 30
22) حجر، 29
23) تفسير نمونه‏

پيام ها:

1- قبل از صدور حكم، محاكمه و بازپرسى لازم است. «قال ما منعك»
2- شيطان، پايه‏گذار نافرمانى و گناه است. «ما منعك… اذ امرتك» چون اوّلين نافرمانى توسّط او صورت گرفت.
3- عقاب بدون بيان قبيح است، تا حكمى و مطلبى بيان نشده، بازخواست و مجازات نمى‏توان كرد. «قال ما منعك… اذ امرتك»
4- شيطان در برابر خدا ايستاد، نه در برابر حضرت آدم. «اذ أمرتك» چنانكه در آيه‏ى ديگر مى‏خوانيم: «ففسق عن امر ربّه» [24]
5 - شيطان نيز همچون انسان داراى تكليف و اختيار است. «ما منعك الاّ تسجد اذ امرتك قال…»
6- ميزان، اطاعت امر خداست. سنّ و نژاد و سابقه و… هيچ كدام معيار نيست. «اذ أمرتك قال أنا خير…»
7- در قضاوت، به مجرمان نيز فرصت اظهارنظر بدهيم. «قال أنا خير منه»
8 - ناديده گرفتن بعد ملكوتى انسان و تنها چشم دوختن به جسم او كه مرام و مسلك مادّيين مى‏باشد، شيطان‏صفتى است. «قال أنا خير منه»
9- خودبرتربينى مى‏تواند مخلوق را به جبهه‏گيرى در مقابل خالق ودار مى‏كند. «أنا خير منه»
10- قبول خالقيّت خدا به تنهايى كافى نيست، اطاعت و تسليم هم لازم است. «خلقتنى… خلقته» شيطان، خالقيّت خدا را پذيرفته بود، ولى از او اطاعت نكرد.
11- نژادگرايى، از ارزشهاى شيطانى است. «خلقتنى من نار»
12- شيطان در برابر فرمان روشن و صريح خداوند، به سليقه شخصى خود عمل كرد و به اصطلاح، اجتهاد در برابر نص نمود. «اذ امرتك قال… خلقتنى من نار…»
13- شيطان، از قياس استفاده كرد كه اساس علمى ندارد، بلكه بر مبناى گمان است. «خلقتَنى من نار و خلقتَه من طين»