کتاب “تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد” از سری کتابهای به روایت اسناد مرکز بررسی اسناد تاریخی است که مهر ماه 1387 منتشر شد.

در این کتاب به جمع آوری اسناد مربوط به موضوع تغیر لباس و کشف حجاب از تاریخ 14/3/1304 تا تاریخ 29/12/1356 اقدام شده است. در متن کتاب متن اصل سند با شماره و تاریخ آن موجود است و هم چنین پاورقی هایی در خصوص معرفی افراد، بیان اتفاقات و توضیحاتی لازم، جهت تکمیل برداشت پژوهشگر و یا خواننده از محتوای اسناد آورده شده است.

در این کتاب 650 صفحه ای، 208 سند جمع آوری شده و در پایان کتاب تصاویر تمام اسناد و همچنین تصاویری مرتبط با موشوع کتاب آورده شده است.

می توان به سندهایی با این عناوین اشاره کرد: گزارش تیپ اصفهان از انجام جلسه کنفرانس کشف حجاب در آن استان(15/10/1314)، خبر گزارش از مراسم دانشسرای مقدماتی و سخنرانی رضاخان و کشف رسمی حجاب (20/10/1314)، نامه وزارت جنگ به ستاد ارتش در خصوص جلوگیری از ورود خانم های محجبه در اماکن عمومی(21/10/1314)، گزارش حکومت بندر لنگه از وضعیت اجتماعی آن منطقه و پیشنهاد تاخیر در مورد اجرای کشف حجاب(9/10/1314)، گزارش حکومت قشم از وضعیت اجتماعی آن منطقه و پیشنهاد ایجاد فشار برای اجرای کشف حجاب(20/10/1314)، بخشنامه ستاد ارتش در خصوص این که کلیه زن های معلوم الحال باید با چادر باشند (11/11/1314) و …

برای ترسیم شرایط اجتماعی آن زمان و ایجاد فشار برای کشف حجاب حتی ایجاد فشار ذهنی در این زمینه و جو اختناق حاکم بر آن دوران، به بررسی 15 سند به تاریخ اسفند سال 1314 با موضوع نامه یکی از کارکنان ارتش خواهیم پرداخت:

ستوان یکم غلامرضا علی افضلی که مامور ساختمان اصطبل  ستاد ارتش تیپ لرستان است، در نامه ای خطاب به مادرش و در جواب نامه گذشته او که در آن نارضایتی مادر از خروج از منزل بدون چادر عنوان شده بوده است؛ می نویسد : 
… راجع به بی حجابی اگر امر خیلی سخت شد علاقه مند می باشم قدری تریاک، شما و خواهران عزیزم میل نمایید که دیگر این قسمت را نبینم. البته پس از مطالعه این کاغذ را فورا آتش بزنید. 
این نامه توسط ستاد ارتش خوانده می شود و گزارش آن برای مقامات بالاتر ارسال می گردد. تنها به دلیل درج این عبارات و مخالفت با کشف حجاب دستور داده می شود که ستوان مزبور مورد نصیحت قرار گیرد و اگر سر باز زد اخراج شود. که حتی با مادر او نیز ملاقاتی صورت می گیرد و در آخر ستوان علی افضلی مجبور به نوشتن نامه ای با مضمونی دیگر می شود. او می نویسد:

… مادر جان راجع به بی حجابی ابدا اهمیت ندهید. این جهت خوشوقتی ایرانیان است. شما هم اقدام نمایید البته به شما عرض میکنم. باید بدانید چه فرمان یزدان چه فرمان شاه. حکم اعلی حضرت همایونی، حکم خداست. 
در سندی دیگر با عنوان بخشنامه ستاد ارتش در خصوص این که کلیه زن های معلوم الحال باید با چادر باشند، به تاریخ 11/11/1314 آورده شده است: … کلیه زنان بدکاره باید با چادر باشند و ورود بدون حجاب آن ها داخل مجامع نسوان و خانواده های نجیب ممنوع است.

البته خواننده باید توجه داشته باشد که نسوان و خانواده های نجیب افراد مترقی شده ای هستند که به کشف حجاب روی آورده اند.

از بررسی اسناد موجود در این کتاب نتیجه آن می شود که کشف حجاب  هدفی بوده است که به خاطر مجبور کردن زنان به انجام آن، امتیازاتی از قبیل حضور اجتماعی، تحصیل و اشتغال نیز به آنان داده شده است.

برای بررسی مستند تمام ابعاد ماجرای کشف حجاب و همنین اقدامات انجام گرفته برای اجبار جامعه بر این امر، مطالعه این کتاب مثمر ثمر خواهد یود.

بقلم ر.ذوالفقاری