طبق شواهد روایی و تاریخی، پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله باورها و اخلاق دوران قبل از بعثت، بار دیگر با لباسی نو، ظهور كرد و به تدریج بر فرهنگ اسلامی امت پیامبر چیره شد و همچنانکه گذشت علت اساسی بازگشت دوران جاهلیت، گل آلود شدن سرچشمه ها یعنی خواص جامعه اسلامی بود. روحیه اشرافیگری و دنیازدگی و رفاه طلبیِ به تدریج درخواص نفوذ کرد و به مرور زمان برای آنها تبدیل به یک خوی و عادت اخلاقی شد.
پس از به خلافت رسیدن امیرالمومنین علیه السلام و إعمال روش عادلانه در تقسیم بیت المال، طلحه و زبیر نزد امیر المومنین علیه السلام آمدند و به ایشان عرض کردند: عمر سهم ما را از بیت المال اینگونه نمی داد! حضرت فرمودند: رسول الله سهم شما را از بیت المال چگونه می داد؟! طلحه و زبیر ساکت شدند و حرفی برای گفتن نداشتند. سپس حضرت ادامه دادند: مگر رسول خدا بیت المال را به طور مساوی بین مسلمانان تقسیم نمی کرد؟ آن دو جواب دادند: بله. حضرت فرمود: پیروی از سنت رسول الله اولی است یا سنت عمر؟ گفتند: سنت رسول الله ولی به هر حال ما جزء صحابه متقدم در اسلام آوردن و از یاران نزدیک پیامبر بودیم و در این راه زحمات زیادی کشیدیم و متحمل مشقات فراوانی شدیم. امیرالمومنین علیه السلام از آنها سوال کرد: شما به رسول الله نزدیکتر بودید یا من؟ گفتند: شما. فرمود: شما خوش سابقه ترید یا من؟ گفتند: شما. فرمود: شما در این راه بیشتر سختی کشیده اید یا من؟ گفتند: شما. سپس حضرت با کلامی قاطع آب پاکی را بر روی دستان طلحه و زبیر می ریزند: قسم به خدا که من و این كارگرم در بهره مندی از این مال یكسان هستیم. و با دستان مبارکشان به آن کارگر اشاره می کنند. 3
طلحه و زبیر کسانی نبودند که به پرداختی بیت المال نیازی داشته باشند. اعتراض آنها از سر نیازمندی نبود بلکه می گفتند این باعث کسر شأن ماست که در تقسیم بیت المال ما را همردیف مردم عادی و عوام الناس قرار می دهی!
زید بن ثابت از کاتبان وحی و اصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله بود. پس از مرگ وی، خواستند طلاهای به جای مانده از او را بین ورثه تقسیم کنند. طلا را قاعدتاً با سنگِ مثقال وزن می کنند ولی به قدری طلا بود که مجبور شدند با تبر آنها را بشکنند و تقسیم کنند! مثل هیزم، که با تبر آن را خرد می کنند و به قطعات کوچک تقسیم می نمایند. 4
این وضع ادامه پیدا می کند تا اینکه حکومت به دست معاویه می رسد. کسی که می گوید: هر خلیفه ای که مّرد با خود اسمش را هم برد و یادی از او باقی نماند امّا هر روز پنج بار در مناره ها می گویند: «اَشهَد اَنّ محمّدا رسول الله» تا این نام وجود دارد، نمی توان كاری كرد. “إِلَّا دَفْناً دَفْنا” من می خواهم این نام را دفن كنم ! 5
پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله باورها و اخلاق دوران قبل از بعثت، بار دیگر با لباسی نو، ظهور كرد و به تدریج بر فرهنگ اسلامی امت پیامبر چیره شد و همچنانکه گذشت علت اساسی بازگشت دوران جاهلیت، گل آلود شدن سرچشمه ها یعنی خواص جامعه اسلامی بود. روحیه اشرافیگری و دنیازدگی و رفاه طلبیِ به تدریج درخواص نفوذ کرد و به مرور زمان برای آنها تبدیل به یک خوی و عادت اخلاقی شد.

اما خواص در این جامعه چه می کنند؟ امام حسین علیه السلام در خطبه ای که در منا در سال58 هجری یعنی دو سال قبل از مرگ معاویه، در میان جمع کثیری از صحابه و تابعین ایراد فرمودند، به صراحت این مطلب را بیان می کنند. ایشان در بخش سوم خطبه، خطاب به خواص جامعه می فرماید:
شما اى گروهی که از نظر اجتماعی دارای خصوصیتهایی هستید! اى كسانى كه در دانش و علم (احکام اسلام) شهره شهرهاى خویش هستید و در اندرزگویى و خیرخواهى و نیكنامى زبان زد خاص و عامید! به پاس آن كه نام خدا را بر لب دارید و راه او را در پیش، در دل مردم، شكوه و حرمت یافته اید. كسى كه بر او نه برترى دارید و نه ریاست، شما را بر خود برترى مى بخشد و مقدم مى دارد و توانگران و برخورداران جامعه به اشاره شما خواسته نیازمندان را بر مى آورند.
به هنگام گذر از كوچه و خیابان با شكوه پادشاهان راه مى روید و با سبك و هیبت زمامداران قدم بر می دارید.
آیا این قدرت و شكوهی كه بدان نایل آمده اید، به خاطر آن نیست كه از مرزها و حدود احکام و قوانین خدا و حقوق و آزادى بندگان او دفاع كنید؟ امّا دریغ و درد كه نه تنها چنین نكردید بلکه در مرزبانى از اکثر احکام خداوند كوتاهى كردید و با عدم تحرك و جنبش در برابر ستمكاران، حقوق مردم را خوار و بى مقدار شمردید و ضایع ساختید و در راه خدا، نه از مال خویش مایه گذاشتید و نه جانى به خطر افكندید و نه با تجاوزكاران درافتادید!
شما دانشوران و علماى دین نه در خور موقعیّت و عنوان خویش رفتار مى كنید و نه اینکه در برابر ظالمان از كسى كه خود را به خطر می افكند و از حق و عدالت سخن می گوید، دفاع می کنید.
شما به جاى حق گویى و صراحت و بیان دردها و رنجها و حق كشى ها، با چرب زبانى و تملق بافى و چاپلوسى و سازش با استبداد، تنها به امنیّت خود مى اندیشید، نه حقوق و امنیّت دیگران و حراست از دین و عمل به قانون خدا؛ و از هشدارهاى خدا نیز- كه شما را از سازش با ستمكاران و تمایل به آنان هشدار داده است- هراسی به خود راه نمی دهید و غفلت مى كنید.
راستى كه فاجعه و مصیبت شما از همه سهمگین تر است؛ چرا كه شما از جایگاه فرهنگى و معنوى و علمى و دینى خویش رانده شده و از رسالت عالمانه و آگاهانه دست شسته اید. 6
حضرت می فرماید: شما بودید كه جامعه را به اینجا کشاندید! شما باید در مقابل معاویه می ایستادید!. نهایت امر این بود که شما را می کشت! وقتی که پای اسلام در میان است باید ایستاد و مقاومت کرد به خصوص اگر چشم مردم هم به شما باشد و در جامعه پیرامونی خود اسم و رسم و اعتبار و نفوذی داشته باشید.
پی نوشت:
1. حجر/91
2. بحارالانوار، ج45، ص8
3. مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج 2، ص: 111
4. تاریخ ابن خلدون، ج1 ترجمه مقدمه، ص 392
5. بحارالانوار، ج33 ص 169
6. تحف العقول، صفحه 237

صفحات: 1· 2