امام سجاد عليه السلام از ديدگاه دانشمندان و معاصران
همه مسلمانان امام زين العابدين‌عليه‌السلام را گرامي داشته و بر اين مطلب كه كسي‌در فضيلت و علم و تقوي به پايه اين مرد بزرگ و اين پرچم برافراشتة دانش وتقوي نمي‌رسد اتفاق نظر دارند.
شاهد بر اين مدعي اين است كه آنان به بوسيدن دست او تبرك جسته ودست وي را بر چشمان خود مي‌كشيده‌اند.بزرگداشت او نيز منحصر به‌معاصران وي نبوده بلكه شامل تاريخ نويسان - با تمام اختلافي كه در اميال وجهت‌گيري‌ها دارند - نيز مي‌شود كه از تمام اعمال و رفتار وي با اعجاب وبزرگداشت ياد كرده و همه القاب و صفت‌هاي نيك را برايش به كار برده‌اند.
مورخان، فقها و علماي هم عصر امام سجادعليه‌السلام همگي در تعريف و تمجيد ازآن حضرت سخن رانده‌اند چه آنان كه از دوستان و مخلصان او بوده يا آنان كه‌كينه و دشمني او را به دل داشتند، در اينجا به نظر چند تن از آنان اشاره مي‌كنيم:
1. صحابي بزرگوار جابر بن عبدالله انصاري گويد: «در فرزندان انبيا كسي چون‌علي بن الحسين‌عليه‌السلام ديده نشده است…».
2. عبدالله بن عباس عليرغم اينكه از نظر سن از امام سجادعليه‌السلام بزرگتر بود اورا بسيار بزرگ مي‌داشت و از سر خضوع در برابر او خم مي‌شد، هر گاه او رامي‌ديد به احترام او از جاي بر مي‌خاست و با صداي بلند مي‌گفت: «خوش‌آمدي اي حبيب من و اي پسر حبيب من».
3. محمد بن مسلم قرشي زهري كه او را صفت فقيه داده‌اند و يكي ازپيشوايان مشهور و عالم شام و حجاز بود با اينكه در خط اهل بيت‌عليهم‌السلام نبود دركلمات خود به ارزش‌ها و صفات والاي آن امام همام اشاره كرده است:
أـ «من هيچ يك از هاشميان را چون علي بن حسين نديده‌ام…».
ب‌ـ «در ميان اهل بيت‌عليهم‌السلام مردي افضل از علي بن الحسين ديده‌نشده‌است».
ج ـ «… كسي را فقيه‌تر از او (امام سجاد) نديدم».
4. سعيد بن مسيب از فقهاي برجسته مدينه كه در باره او گفته‌اند: در ميان‌تابعان كسي در دانش به او نمي‌رسد، و افتخار مصاحبت امام سجاد عليه‌السلام‌را داشته‌است با آگاهي از شدت تقوي و ورع آن حضرت در توصيف او مي‌گويد:
أـ«هرگز كسي را برتر از علي بن الحسين نديده‌ام و هر گاه وي را ديدم‌خويش را خوار و ناچيز شمردم».
ب ـ «پرهيزگارتر از وي (امام سجادعليه‌السلام) نديدم».
ج ـ جواني قريشي نزد سعيد نشسته بود كه امام سجاد وارد شد جوان از اوپرسيد اين شخص كيست؟ سعيد پاسخ داد: اين آقا و سرور عبادت‌كنندگان‌است.
5. زيد بن اسلم كه جلودار قافله فقهاي مدينه و از مفسران قرآن بود، اونيز در باره امام سجادعليه‌السلام كلماتي دارد:
أـ «در ميان اهل قبله (مسلمانان) با كسي همسنگ او همنشيني‌نكرده‌ام».
ب‌ـ «در ميان اهل بيت‌عليهم‌السلام كسي را مانند او نديده‌ام».
ج‌ـ «كسي را چون علي بن الحسين اهل فهم و حافظ احاديث نديده‌ام».
6. حماد بن زيد از بارزترين فقهاي بصره كه از ائمة مسلمين دانسته‌شده از امام سجادعليه‌السلام چنين مي‌گويد:«علي بن الحسين با فضيلت‌ترين هاشمي‌است كه من ديده‌ام.»
7. يحيي بن سعيد كه از بزرگان تابعين و افاضل فقها و علمااست گفته:از علي بن الحسين استماع روايت كرده‌ام و او با فضيلت‌ترين هاشمي است كه‌من ديده‌ام».
8. يزيد بن معاويه، اقرار و اعتراف به فضايل امام سجادعليه‌السلام منحصر به‌دوستان او نبوده و به دشمنانش نيز سرايت كرده است وقتي امام سجاد عليه‌السلام‌به حال‌اسارت در مسجد شام بود و اهل شام به يزيد اصرار داشتند كه به امام اجازه‌خطبه خواندن بدهد ترس خود را در قالب اين جواب بيان داشت: ايشان ازخانداني هستند كه از پستان دانش شير نوشيده‌اند، او از اين منبر به زير نمي‌آيد مگر اينكه من‌و همة آل ابوسفيان را مفتضح و رسوا نمايد.
9. عبدالملك بن مروان، اين هم يكي ديگر از دشمنان امام سجادعليه‌السلام است كه‌در بارة او زبان به اعتراف گشوده است و خطاب به وي مي‌گويد: همانا تو برخاندان خود و بر تمام اهل زمانه خود برتري‌ِ بزرگي داري و به قدري از فضل‌و علم و دين و ورع بهره‌مند گرديده‌اي كه جز پدرانت كس ديگري بدان پايه‌نرسيده است.
10. منصور دوانيقي، و باز هم از دشمنان اهل بيت‌عليهم‌السلام كه در نامه‌اي به محمدِنفس زكيه ]پسر عبدالله محض از نوادگان امام حسن مجتبي[ به برتري امام‌سجادعليه‌السلام چنين اشاره مي‌كند: «در ميان شما (علويان) پس از وفات رسول خدامولودي چون او (زين العابدين) زاده نگرديده است.
