آیا امامت جماعت زن جایز است؟
تفاوت اقوال در این زمینه زیاد است. آیتالله هاشمیشاهرودی میفرمایند: «جايز است زن جلوتر از مرد نماز بخواند؛ اگرچه احتياط، مقدمبودن محل ايستادن مرد بر محل سجده زن و بودن حائل بين آن دو است». اما برخلاف این نظر، حضرات آیات امام خمینی (ره)، مکارمشیرازی، سیستانی، فاضللنکرانی، نوریهمدانی معتقدند که زن عقبتر از مرد باشد و این مطلب را با توضیحات مختلفی عنوان میکنند.
یکی از مستحبات مورد تأکید، خواندن نماز به جماعت است. نماز جماعت به اقتضای نوع، شرایط و نحوه انجام آن، از احکام خاصی برخوردار است؛ احکامی که گاه جنسیتپذیر هستند و با توجه به زن یا مرد بودن امام یا مأمومین تفاوت میکند؛ ازاینرو نگاهی به احکام و استفتائاتی که در این زمینه وارد شده است، ما را در اجرای بهتر این مستحب الهی یاری خواهد کرد.
شرکت در نماز جماعت
سؤال: شرکت زنان در نماز جماعت جایز است؟
پاسخ: آیتالله خامنهای میفرمایند: «شرکت زنان در نماز جمعه و جماعت اشکال ندارد و ثواب جماعت دارد»، اما آیتالله بهجت معتقدند: «در مورد زنان اساساً آنچه به ستر نزديكتر باشد، افضل است و غير آن ثوابش كمتر است».
مرد یا زنبودن امام جماعت
سؤال: آیا امامت جماعت زن جایز است؟
پاسخ: در این زمینه آنچه در بیان فقها مفروض است، امامت جماعت زن برای زنان است و نه مردان. در این زمینه حضرات آیات بهجت، سیستانی و مکارمشیرازی میفرمایند: «جایز است». حضرات آیات خامنهای، نوریهمدانی و مظاهری نیز امامت زن برای زن را پذیرفته و میفرمایند: «امامت زن در نماز جماعت فقط براى زنان جايز است».
حضرات آیات زنجانی و هاشمیشاهرودی توضیح میدهند: «زن، چنانچه عادل باشد و نماز را صحيح بخواند و ساير شرايط ذكرشده در رسالهها را داشته باشد، ميتواند امام جماعت بانوان باشد».
اما آیتالله اردبیلی معتقدند: «امام جماعتبودن زن برای مردان جایز نیست و احتیاط لازم این است که زن امام جماعت زنها هم نشود». آیتالله صافیگلپایگانی نیز میفرمایند: «جماعتشدن زن، برای مردان جایز نیست و برای زنها مکروه است و این در صورتی است که آن زن واجد تمام شرایط امامت جماعت شود و الا جایز نیست».
آیتالله فاضللنکرانی نیز میفرمایند: «هركس موظف است طبق نظر مرجع تقليد خود عمل كند؛ لذا كسانى كه از امام و اين جانب تقليد میكنند، بنابر احتياط واجب نمیتوانند به آن خانم اقتدا كنند، بلى چون اين مسأله فتوا نيست میتوانند به مرجع ديگر كه امامت زن را براى زنها جايز و صحيح میداند، با رعايت الأعلم فالأعلم رجوع كنند».
جایگاه امام جماعت
سؤال: امامت جماعت زن در نماز جماعت در چه مکانی میایستد؟
پاسخ: آیتالله زنجانی میفرمایند: «بهتر اين است كه امام جماعت زن جلوتر از ساير زنها نايستد و در يك رديف بايستند». حضرات آیات سیستانی و هاشمیشاهرودی نیز این برابری امام جماعت زن و مأمومین را به احتیاط واجب مطرح مینمایند.
صفوف نماز جماعت
سؤال: آیا در نماز جماعت تقدم مرد بر زن لازم است؟
پاسخ: تفاوت اقوال در این زمینه زیاد است. آیتالله هاشمیشاهرودی میفرمایند: «جايز است زن جلوتر از مرد نماز بخواند؛ اگرچه احتياط، مقدمبودن محل ايستادن مرد بر محل سجده زن و بودن حائل بين آن دو است».
اما برخلاف این نظر، حضرات آیات امام خمینی (ره)، مکارمشیرازی، سیستانی، فاضللنکرانی، نوریهمدانی معتقدند که زن عقبتر از مرد باشد و این مطلب را با توضیحات مختلفی عنوان میکنند. آیتالله مکارمشیرازی میفرمایند: «لازم است زن عقبتر از مرد بایستد یا میان آنها دیوار یا پرده یا 10 ذراع که 5 متر است، فاصله باشد». ایشان در پاسخ دیگری چنین توضیح میدهند: «درصورتیکه فاصله صف مردان از جلو با صف زنان کمتر از 5 متر باشد، نماز آنان باطل است؛ مگر در جاهایی که ازدحام زیاد است، مانند حرم پیامبر صلواتاللهعلیه و حرم امام رضا علیهالسلام و مصلاهای نمازجمعه و مانند آن».
آیتالله سیستانی نیز میفرمایند: «بنابر احتیاط، لازم است زن عقبتر از مرد بایستد؛ مگر اینکه حائل باشد یا 10 ذراع یا بیشتر فاصله باشد». آیتالله فاضللنکرانی این حکم را چنین بیان میکنند: «بهتر است جای سجده زن عقبتر از جای ایستادن مرد باشد». امامخمینی (ره) و آیتالله نوریهمدانی عقبتر بودن سجدهگاه زن را احتیاط مستحب دانستهاند. حضرات آیات بهجت و صافیگلپایگانی نیز معتقدند: «مکروه است زن جلوتر از مرد بایستد». البته امامخمینی (ره) نیز در تحریرالوسیله این تقدم زن بر مرد را مکروه دانستهاند.
سؤال: آیا وجود مانع و پرده میان زن و مرد اشکال دارد؟
پاسخ: حضرات آیات خامنهای و بهجت بیان میکنند: «حضور و شرکت زنان در نماز جماعت اشکال ندارد و اگر پشت سر مردان بايستند، احتياجى به حائل و پرده نيست، ولى اگر در کنار مردان بايستند سزاوار است که حائلى بين آنها باشد تا کراهت کنار هم ايستادن مردان و زنان در نماز برطرف شود».
آیتالله مکارمشیرازی نیز میفرمایند: «میان امام و مأموم و همچنین میان مأمومین نسبت به یکدیگر، باید چیزى که مانع دیدن است، نباشد، بلکه حایل شیشهاى نیز اشکال دارد، اما اگر مأموم زن باشد، حایل میان او و مردان مانعى ندارد». ایشان در مورد حائلی مانند دیوار میان زنان و مردان نیز میفرمایند: «درصورتىکه دیوار به قدرى بلند نباشد که دو محل را از هم جدا کند و در واقع همه آنها زیر یک سقف نماز بخوانند، اشکال ندارد».
آیتالله خامنهای در ادامه پاسخشان، در جهت توضیح و توجیه این حکم به نکته مهمی اشاره کرده و میفرمایند: «اينکه وجود حائل بين زنان و مردان در نماز موجب تحقير و توهين به شأن و کرامت زنان مىشود، توهم و خيالى بيش نيست و اساسى ندارد، به علاوه دخالتدادن نظرات شخصى در فقه صحيح نيست».
آیتالله مکارمشیرازی نیز در توضیح این مطلب چنین میفرمایند: «در نماز جماعت که زنان در طبقه بالا و مردان در طبقه پایین هستند، ما مىگوییم معیار صدق، وحدت مکان است، در عین اینکه اتصال شرط است؛ پس به شرط وحدت مکان مثلاً دو متر ارتفاع هم ضرر به اتصال نمىزند. بنابراین جایى که مثلاً بالکن فقط یک قسمت باز دارد و بقیه قسمتهاى آن پوشیده است، افرادى که مقابل قسمت باز مىایستند، با پایین وحدت مکان دارند و دیگران هم به آنها متصل مىشوند؛ اگرچه با پایین وحدت مکان ندارند. و اگر مردان در طبقه دوم باشند، باید بهگونهای باشد که در تمام حالات، چه ایستاده و چه نشسته، صفوف پایین را ببینند و حایلی نباشد، و اگر زنان باشند، حایل کوتاه به اندازه قامت یک انسان کافی است».
آیتالله فاضللنکرانی نیز میفرمایند: « اتصال آنها به اين است كه اگر بالا نبودند و محاذى همان مكان بالا، در طبقه پايين قرار داشتند، اتصال برقرار بود».
سؤال: اگر در نماز جماعت به علت کثرت جمعیت، اتصال از امام به وسیله مردان حاصل شود و بعد در عرض آنها با فاصله پرده، زنان اقتدا کنند و در عرض آنها با فاصله پرده، دوباره مردان اقتدا کنند، چه حکمی دارد؟
پاسخ: آیتالله مکارمشیرازی در پاسخ به این سؤال میفرمایند: «این کار خلاف احتیاط است».
سؤال: آیا نماز خواندن زنان در طبقه بالا جایز است؟
پاسخ: آیتالله خامنهای میفرمایند: «درصورتىكه شبستان و بالكن مذكور عرفاً يك محل حساب شوند، نماز صحيح است». آیتالله بهجت نیز در توضیح کیفیت این اتصال میفرمایند: «به همان صورت كه اگر پايين بودند، در همان مكان اتصال داشتند».