شیعیان و منتظران در زمان غیبت از نور مستقیم هدایت امام مهدی (علیه ‌السلام) محروم هستند و در مسیر هدایت به دشواری حرکت می ‌کنند و امکان افتادن در ورطه گمراهی و انحراف برایشان بیشتر فراهم است، در این شرایط منتظران می ‌توانند با پرورش دادن اعتقاد عمیق به امامت در درونشان، خود را از غفلتها، گناهان و انحرافهای زمان غیبت مصون بدارند و زمینه تکامل اخلاقی را در خود ایجاد کنند و بدین‌ وسیله زمینه‌ ساز ظهور امام خود گردند.
منتظران با اعتقاد به باورهای عمیق امامت، می‌توانند از گناهان دوری کنند و اسباب تعالی و رشد خود را فراهم سازند. برخی از این باورها عبارتند از:

1- اعتقاد به وجود امام غایب
شیعیان بر خلاف برخی علمای اهل سنت که معتقدند امام مهدی (علیه ‌السلام) در آینده متولد می ‌شود و بعد از آن ظهور می ‌کند، بر این اعتقادند که امام مهدی (علیه‌ السلام) فرزند امام حسن عسکری (علیه ‌السلام) می ‌باشند لذا متولد شده و بنا به حکمتهایی در غیبت به سر می ‌برند و در آینده ظهور می‌ کنند. ایمان به وجود امام مهدی (علیه ‌السلام) و معرفت به ایشان موجب می‌ شود که منتظران ایشان را الگوی رفتاری خود قرار دهند و از هر گونه رذیله اخلاقی دوری کنند. پیامبر اکرم (صلی ‌الله علیه ‌و ‌آله) فرمودند: «مردم آخرالزمان بهترین مردم هستند زیرا پیامبر را ندیده ‌اند و امامشان غایب است با این حال به سیاهی روی سپیدی (معارف رسیده از معصومین علیهم ‌السلام) ایمان می ‌آورند.» (١)

2- اعتقاد به ظهور امام غایب
انتظار امام مهدی(علیه ‌السلام) و اعتقاد به ظهور ایشان، منتظران را به سمت کسب فضایل و دوری از گناهان سوق می د‌هد. بی‌ گمان کسی که می ‌خواهد از یاوران امام مهدی (علیه ‌السلام) قرار بگیرد باید از گناهان دوری کند. از آنجایی که ظهور امام مهدی(علیه ‌السلام) امری ناگهانی است لذا منتظران همواره آماده ظهورند. امام مهدی (علیه ‌السلام) می فرماید:
«… پس هر کدام از شما باید هر آنچه را که موجب دوستی ما می‌ شود، انجام دهد و از هر آنچه موجب ناخشنودی و خشم ما می ‌شود، دوری گزیند؛ چرا که امر ظهور ما یکباره و ناگهانی خواهد بود …» (٢)
منتظران، امام مهدی (علیه ‌السلام) را شاهد بر اعمال خود می‌ دانند. آنها بر این اعتقادند که ائمه (علیهم ‌السلام) مظهر علم خداوند می ‌باشند و به اذن خدا به همه جا و همه چیز اطلاع دارند و این اعتقاد موجب دوری آنها از گناهان می ‌شود. آیات و روایات حاکی از آن است که اعمال انسانها به ائمه (علیهم ‌السلام) عرضه می‌ شود.
حقیقت انتظار، ناراضی بودن از وضع موجود و امیدواری به آینده‌ ای مطلوب است لذا منتظران علاوه بر اینکه از رذایل دوری می‌ کنند، در اصلاح دیگران نیز تلاش می ‌کنند. در توقیع شریف، امام مهدی (علیه ‌السلام) به شیخ مفید(ره) می ‌فرمایند:
«… هیچ چیز ما را از ایشان(شیعیان) محبوس نمی ‌دارد جز اخبارى كه از آنها به ما می ‌‏رسد و ما را مكروه و ناراحت می ‌‏سازد و از ایشان انتظار نداریم …» (٣)

3- اعتقاد به حضور امام غایب
منتظران خود را در حضور امام حس می ‌کنند و عالم را محضر ایشان می ‌دانند لذا مراقب کوچکترین اعمال و رفتار خود می- ‌باشند. امام سجاد(علیه‌ السلام) به ابوخالد کابلی فرمودند: «… ای ابو‌خالد! مردم زمان غیبت که به امامت او معتقد گردند و منتظر ظهور او باشند بهترین مردم هستند زیرا خداوند به اندازه‌ ای به آنان فهم و خرد و شناخت عطا کرده که غیبت نزدشان به منزله دیدن امام است و مردم آن زمان مانند کسانی که در پیشاپیش حضرت رسول (صلی ‌الله‌ علیه ‌و‌ آله) به جهاد پرداخته باشند محسوب خواهند شد، آنها حقا بندگان خالص و شیعیان راستگو هستند، و آنها دعوت ‌کننده مردم به سوی دین خدا در آشکار و پنهان هستند…» (٤)

امام عصر
4- اعتقاد به علم فراگیر امام غایب
منتظران، امام مهدی (علیه ‌السلام) را شاهد بر اعمال خود می‌ دانند. آنها بر این اعتقادند که ائمه (علیهم ‌السلام) مظهر علم خداوند می ‌باشند و به اذن خدا به همه جا و همه چیز اطلاع دارند و این اعتقاد موجب دوری آنها از گناهان می ‌شود. آیات و روایات حاکی از آن است که اعمال انسانها به ائمه (علیهم ‌السلام) عرضه می‌ شود. امام مهدی (علیه‌ السلام) در توقیعی به شیخ مفید می‌ فرمایند: «…ما در همه حال بر اخبار و احوال شما آگاهیم و هیچ ‌چیزی از اوضاع شما برای ما پنهان و مخفی نیست…». (٥)
خدای سبحان در قرآن مجید می ‌‎فرماید: «وَ قُلِ اعمَلُوا فَسَیَرَی اللهُ عَمَلَکُم وَ رَسُولُهُ وَ المُومِنوُنَ …». (٦) مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر این آیه بیان می‌ کنند: «اى محمد! بگو هر كارى كه می ‌‏خواهید چه خوب و چه بد، بكنید، كه به زودى خداى سبحان حقیقت عمل شما را می‌‏ بیند، و رسول او و مومنین (شاهدان اعمال) نیز می ‌بینند …».(٧) مفسرین در تفسیر آیه 4 سوره قدر (٨) با استدلالات عقلی و نقلی بیان می ‌کنند که فردی جز وجود مقدس امام عصر و حجت خدا نمی- ‌تواند محل نزول فرشتگان باشد که امور بندگان به او عرضه می ‌شود.
امام رضا (علیه ‌السلام) نیز در روایتی فرمودند: «… به خدا سوگند اعمال شما در هر روز و شب بر من عرضه می ‌شود…»؛ (٩) از آنجایی که در شئون امامت تفاوتی میان امامان نیست؛ به همین خاطر امام مهدی (علیه ‌السلام) حقیقت اعمال بندگان را مشاهده می‌کنند.
بیشتر خشنودی عاشق به رفتارهای معشوق و آثاری است که از نفس وی صادر می‌ گردد. این عشق رقتی ایجاد می ‌کند که عاشق را از آلودگی‌ های دنیایی بیزار می ‌گرداند.
5- عشق و محبت به امام غایب
انسان از کسی که به او ارادت و محبت داشته باشد، الگو می ‌پذیرد. خواجه نصیر‌الدین طوسی می‌ گوید: «بیشتر خشنودی عاشق به رفتارهای معشوق و آثاری است که از نفس وی صادر می‌ گردد. این عشق رقتی ایجاد می ‌کند که عاشق را از آلودگی‌ های دنیایی بیزار می ‌گرداند.»
عشق به امام مهدی (علیه‌ السلام) انسان را مهذب و تابع و پیرو ایشان می‌ کند.(١٠) خواست امام مهدی (علیه ‌السلام) نیز به این است که ما لحظه به لحظه به محبت ایشان نزدیک شویم. امام مهدی (علیه ‌السلام) فرمودند: «… پس هر کدام از شما باید هر آنچه را که موجب دوستی ما می ‌شود، انجام دهد و از هر آنچه موجب ناخشنودی و خشم ما می شود، دوری گزیند ….». (١١)
بنابراین منتظران در زمان غیبت با اعتقاد به وجود امام مهدی (علیه ‌السلام) و ظهور ایشان و اعتقاد به علم فراگیر امام و حضور ایشان و از طریق ارادت و محبت به امام می ‌توانند از گناهان دوری کرده و فضایل اخلاقی را در خود ایجاد کنند و زمینه‌ساز ظهور امام خود گردند.

پی نوشت:
١) بحارالانوار، علامه مجلسی، ج52، ص125.
2) احتجاج، طبرسی، ج2، ص 498.
3) همان، ص 499.
4) کمال ‌الدین، شیخ صدوق، ج1، باب 31، ح2، ص۳۲۰.
5) بحارالانوار، علامه مجلسی، ج53، ص175.
6) توبه/ ۱۰۵.
7) تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ترجمه موسوی همدانی، ج9، ص515، دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1374ش.
8) تَنَزَّلُ الْمَلَئكَه وَ الرُّوحُ فِیهَا بِاِذنِ رَبِّهِم مِن کُلِّ أَمر: فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می‌شوند.
9) الکافی، کلینی، ج1، باب عرض الاعمال علی النبی و الائمه، ح4، ص219.
10) در هوای او پیرامون عشق و محبت حضرت ولی عصر علیه ‌السلام، حسن محمودی، ص57، نشر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود علیه‌السلام، قم چاپ دوم، مرداد 92.
11) احتجاج، طبرسی، ج2، ص 498.