معرفی کتاب قلب نامرئی
نانسی فولبر، در مقدمه کتاب «قلب نامرئی»، خود را اقتصاددان رادیکال و فمینیست معرفی میکند که کتاب «قلب نامرئی» را در سال ۲۰۰۱ به رشته تحریر درآورده است. او در بخش اول کتاب، توضیحی در مورد علت انتخاب عنوان قلب نامرئی داده است. قلب نامرئی نماینده ارزشهای خانوادگی محبت، مسئولیت و معامله به مثل است. دست نامرئی راجع به دستاوردهای مادی و قلب نامرئی راجع به مراقبت از دیگران است. دست و قلب به هم وابسته و در عین حال با هم در تضاد هستند. یگانه راه برقراری توازن میان آنها این است که راههای مناسبی برای پاداش دادن به افرادی پیدا کنیم که از دیگران مراقبت میکنند. این مسألهای نیست که اقتصاددانان- یا بازرگانان- آن را جدی گرفته باشند. آنان عموماً فرض میکنند که خدا، طبیعت، خانواده - یا ترکیبی از همه اینها- خود به خود هر نوع مراقبتی را که لازم است فراهم میآورند. این کتاب توضیح میدهد که چرا این فرض اصلاً غلط است و کمیت و کیفیت مراقبت از دیگران زیر فشار روزافزون اقتصادی قرار دارد.
کتاب «قلب نامرئی» در سه بخش دستهبندی شده است: بخش اول طرح موضوع در ارتباط با نظریههاست و «اقتصادشناسی مراقبت از دیگران»، بخش دوم «حکومت خوب» و بخش سوم «میان دو شر» نام دارد. عنوان کتاب یعنی «قلب نامرئی» به نظریه دست نامرئی در بازار آدام اسمیت اشاره دارد. در نظریه لیبرالیستی اقتصادی، بازار آزاد هماهنگکننده منافع شخصی و منافع اجتماعی است.
آدام اسمیت معتقد بود که بازارهای رقابتی خواستههای خودخواهانه افراد را به نتیجهای بدل میکنند که در مجموع به نفع جامعه است و نتیجه میگرفت که تعقیب نفع شخصی، نه فقط گریزناپذیر، بلکه مفید نیز است (ص 11)، اما مگر تعقیب صرف نفع شخصی گاه به زیان «مراقبت از دیگران» نیست؟ آدام اسمیت خوشبین بود و این مسأله را جدی نمیگرفت. او ۱۷ سال پیش از نوشتن کتاب عظیم «ثروت ملل» در کتاب «نظریه احساسات اخلاقی» مینویسد: «هرقدر هم که انسان را خودخواه فرض کنیم، در ذاتش بعضی اصول وجود دارند که موجب میشوند از خوشبختی دیگران خوشحال شود و خوشبختی دیگران به او سرایت کند، اگرچه چیزی جز شادی حاصل از خوشبختی دیگران عایدش نشود». این درحالی است که بهواقع اسمیت به قدری از خیرخواهی انسانها اطمینان داشت که دو سؤال اساسی را از خود نپرسید؛ اول اینکه احساسات اخلاقی از کجا نشأت میگیرند و دیگر اینکه آیا به مرور زمان این احساسات تغییر هم میکنند یا خیر؟
نویسنده در بخش اول یا نظریه، به تضعیف پایههای این فرضیه اقتصادی متعارف میپردازد که اگر همه ما نفع شخصیمان را دنبال کنیم، خود به خود وضع همگان بهتر میشود. در تاریخ گذشته ما، زنان نوعاً از چنین امکانی محروم بودهاند. هیچ جامعهای که هدفش را منحصراً موفقیت فرد گذاشته باشد- به نحوی که نسلهای آینده را به فراموشی بسپارد- نمیتواند ادامه حیات بدهد. قواعد تکالیف در قبال دیگران باید به اجرا گذاشته شود. ممکن است که یک گروه بتواند این قواعد را بر گروه دیگری تحمیل کند، ولی این وضع نامنصفانه و در نهایت ناکاراست. هزینههای تحقق ارزشهای محبت، مسئولیت و معامله به مثل باید به طور مساوی میان همه تقسیم شود. ما همچنین باید راههای بهتری برای نظارت و بهبود کیفیت مراقبت از دیگران پیدا کنیم (ص 19).
بخش دوم کتاب به بررسی نحوه تکامل روابط میان خانواده و دولت میپردازد و تضادها و تفاهمات میان آنها را توضیح میدهد. تاریخ عمومی برنامههای رفاه اجتماعی، مثلاً تأمین اجتماعی، به توصیف این نکته میپردازد که چطور زنان و مردان و نیز سایر گروهها بر سر اینکه چه کسی باید هزینهها را تحمل کند و برای چه چیزی تحمل کند، در کشمکش هستند. نویسنده با قبول برخی ضعفها و مشکلات، از دولت رفاه حمایت میکند زیرا یکی از دلایلی که دولت رفاه را به وجود آورده، این بود که خانوادهها و بازار هیچیک قادر نبودند به تنهایی خدمات مراقبت مورد نیاز ما را فراهم کنند.
در این بخش نویسنده به انتقاداتی پاسخ میدهد که در رابطه با برنامههای یاریرسانی دولت، مدارس عمومی و نظام مالیاتی مطرح میشود و معتقد است که اگر میتوانستیم هزینههای سرمایهگذاری روی قابلیتهای افراد را بهتر تنظیم کنیم، عملاً به بازده بهتر و بالاتری دست پیدا میکردیم (ص 19).
بخش پایانی کتاب به آینده نظر دارد و تأثیر فزآینده رقابت بینالمللی و عواقب آن برای خانواده و دولت را بررسی میکند. اینکه جهانیسازی، رقابت میان کشورها و نیز بنگاهها را تشدید میکند. هم مهاجرت افراد و هم حرکت سرمایهها به کارفرمایان اجازه میدهد تا با ارزانسازی نیروی کار مواجه باشیم. پس این فصل در رابطه با انگیزههای منفی ناشی از رقابت بیحد و حصر بینالمللی است که در بسیاری از بخشها نیروی کار در آن پیر نمیشوند. به این معنی که در بخشهای خدماتی نیروهای جوان و خارجی استخدام میشوند؛ بدون هیچگونه بیمه و مزایایی و به دلیل ارتش ذخیره نیروی کار بعد از چند سال به سرعت با نیروی جدید جایگزین میشوند.
کتاب «قلب نامرئی»، علم اقتصاد و ارزشهای خانوادگی، با ترجمه حسن گلریز، توسط نشر نی، در سال 1388، با قیمت 56000 ریال منتشر و به بازار کتاب عرضه شد.