در حدیث شریفی از حضرت علی (ع) روزه به روزه جسم و روزه جان تقسیم‌بندی شده است. روزه جسم مرحله پایین‌تری از روزه است که محدود به زمان خاصی است. روزه جسم و شکم آسان است و هر کس با اراده اندک می‌تواند از عهده آن برآید.

نخوردن و نیاشامیدن چند ساعت، برای یک انسان متدین مشکل ساز نخواهد بود و او توانایی دارد چندین روز، چیزی نخورد و نیاشامد و در عین حال زنده و سالم بماند. آنچه مهم است، روزه جان است که دامنه گسترده ای دارد و در عین حال سخت و دشوار است؛ هر کسی نمی‌تواند به آسانی به آن دسترسی پیدا کرده یا به صرف دست یافتن به روزه جسم و شکم، بتواند بدان دست یابد.

روزه جسم، می‌تواند مقدمه‌ای برای رسیدن به مرحله روزه جان باشد. رفع و دفع از خیالات، شبهات، انگیزه‌ها و … چیزی نیست که به صرف روزه جسم به دست آید. نکته دیگر این که در مرحله روزه دل، تمام اعضا و جوارح انسان روزه‌دار است؛ گوش، چشم و نگاه، زبان، ذهن و نفس کشیدن روزه است، حتی در خوردن و خوابیدن و در خلوت روزه هستند.

حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «صوم النفس امساک الحواس الخمس عن سائر المآثم و خلو القلب من جمیع اسباب الشر؛ روزه جان، خودداری کردن حواس پنجگانه از باقیمانده گناهان است و خلوت و آسوده ماندن دل از تمام اسباب پلید.» اگر جان انسان روزه باشد، حواس پنجگانه، برای همیشه حواسش جمع خواهد بود و به سوی پلیدی‌ها نخواهد رفت.

فلسفه روزه به تعبیر علی (ع) سه مقوله است، نخست تقویت ایمان و اراده. امام علی (ع) فرموده‌اند: همانا بهترین چیز که نزدیکی خواهان به خدای سبحان بدان توسل می‌جوید، ایمان به خدا و پیامبر، و جهاد در راه خداست، که موجب بلندی کلمه مسلمانی است و یکتا دانستن پروردگار که مقتضای فطرت انسانی است؛ و برپا داشتن نماز که آن ستون دین است، و دادن حق مستمندان - زکات - که واجب شرع مبین است. و روزه ماه رمضان که نگهدارنده از عقاب است - و بازدارنده عذاب»

حضرت هم‌چنین می‌فرمایند: «علیکم بصیام شهر رمضان فان صیامه جنه حصینه؛ بر شما باد به روزه ماه رمضان، زیرا روزه این ماه سپری است، نگهدارنده از آتش جهنم.»

دوم خودسازی و مقاومت که در انجام عبادات از روزه باید آغاز کرد. علی (ع) می‌فرمایند: بندگان خدا! پرهیز از نافرمانی خدا، دستان او را از در افتادن در حرام‌های او نگهداشته است، و دل آنان را به ترس وی همراه داشته است؛ چندان که شب‌ها بیدارشان می‌دارد، و روزهای گرم را با تشنگی بر آنان به سر می‌آرد. آسایش عقبی را با رنج دنیا به دست آورند»
حضرت در جای دیگر می‌فرمایند: والصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص آفریدگان آزموده شود.
راز اصلی از روزه در اسلام، دست یافتن به سلامتی جان است، که اگر انسان به سلامتی جان دست نیابد، تمام هستی خود را باخته است .

نکته سوم استکبارستیزی است، پایه‌گذار استکبار، شیطان است، بنابراین برای مبارزه با استکبار باید با شیطان جنگید و در جهاد اکبر شرکت کرد. این جهاد پایانی ندارد، صلح در آن صورت نمی‌گیرد و تا روز قیامت ادامه خواهد داشت. از جمله اهداف بعثت پیامبران نیز از سویی استکبار ستیزی و از سوی دیگر تربیت نیروی انسانی بوده است.

منابع:

۱- بحارالانوار
۲- ابوالفتح جرجانی، تفسیر شاهی؛ آیات الاحکام، ج ۱
۳- غرر الحکم و درر الکلم، ج ۱
۴- نهج البلاغه، دکتر شهیدی ، خطبه ۱۱۰، ۱۱۴، ۱۲۱
۵- امالی ، شیخ صدوق ، ج۲
۷- قرآن کریم ، سوره انشراح ، آیه ۴و۵