رمضان نام ماه نهم از ماه‌های قمری و ماه روزه اسلامی است. واژه «رمضان» از ریشه «رَمَضَ» است، به معنای داغیِ سنگ از شدّت گرمای آفتاب. (۱) درباره این که چرا این نام بر یکی از ماه‌های سال، گذاشته شده است، زمخشری در تفسیر کشاف دو احتمال را مطرح می‌کند:

احتمال اول این است که: روزه در ماه رمضان، عبادتی دیرین است، و گویا عرب‌ها این نام را به خاطر داغ شدنشان از حرارت گرسنگی و چشیدن سختی آن، نهاده‌اند، همچنان که به آن «ناتق (رنج‌آور)» هم گفته‌اند؛ چون سختی روزه، آنان را به رنج و زحمت می‌افکند.

احتمال دیگر این است که گفته‌اند: چون نام ماه‌ها را از زبان قدیم نقل کرده‌اند، آنها را با زمان‌هایی که در آنها قرار داشتند، نامیده‌اند و این ماه، در روزهای گرم و داغ بوده است. و لذا رمضان نامیده شده است.(۲)

شماری از روایات، این نام گذاری را به سبب نقشی دانسته‌اند که ماه رمضان در پاکسازی آئینه جان از آلودگی‌های گناهان و پاکسازی روان از زنگار خطاها دارد. از پیامبر(ص) روایت است: «إنّما سُمِّیَ رَمَضانُ؛ لِأَنَّهُ یُرمِضُ الذُّنوبَ »(۳)

«این ماه را رمضان نامیده‌اند: چون گناهان را می‌سوزاند.»

این وجه در نام گذاری، از یک سو با ریشه لغویِ «رمضان» و از سوی دیگر با برکات، رهاوردها و آثار آن، هماهنگ و متناسب است.

اما در خصوص اینکه آیا «رمضان» نام خداست یا نه؟ باید بگوییم که شماری از احادیث شیعه و اهل سنّت، صراحت دارند که «رمضان» از نام‌های خدای سبحان است. از این رو، نهی شده که آن را بدون افزودنِ واژه «ماه» به کار برند، همان گونه که سزاوار نیست انسان بگوید: این، رمضان است؛ رمضان آمد؛ رمضان رفت؛ رمضان را روزه گرفتم؛ و… و هر که چنین بگوید، باید به عنوان کفّاره این سخن، صدقه بدهد و روزه بگیرد. لیکن این روایات، با مشکلات متعدّدی رو به رویند؛ زیرا هم سندشان مخدوش است و هم دلالتشان نارساست، با این توضیح که:

اوّلاً: هیچ یک از روایات مورد اشاره، از نظر سند، معتبر نیستند.

ثانیا: با مراجعه به روایاتی که به شمارش نام‌های خداوند پرداخته‌اند، دیده می‌شود که چنین نامی در میان آنها نیست.

ثالثا: در بسیاری از روایاتی که از پیامبر(ص) و اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده است، کلمه«رمضان» بدون آن که واژه«ماه» در اوّل آن باشد، به کار رفته است و بسیار بعید است که راویان، از پیش خود، مضاف را از همه این روایات، حذف کرده باشند.(۴)

پی نوشت‌ها:

۱. فراهیدی، خلیل بن احمد‌، کتاب العین، قم، نشر هجرت، ۱۴۱۰ق، ج‏۷، ص ۳۹.
۲. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق، ج‏۱، ص ۲۲۷.
۳. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ ش، ج‏۵، ص ۴۳.
۴. محمدی ری شهری، محمد، مراقبات ماه رمضان، (ترجمه جواد محدثی)، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۴ش، ص ۱۰.