چکیده

پژوهش حاضر با موضوع جايگاه و نقش فرهنگي (علمي و ادبي) شیعیان اثنی عشری در ایران عهد سلجوقی، با هدف بررسی اوضاع و احوال شیعیان امامیه ایران در دورة مزبور صورت گرفته است و در خلال آن كوشيده شده تا با توجه به ساختار مذهبی ایران در عهد سلجوقی كه مبتني بر مذهب تسنن بوده است، موقعيت مذهب شیعة اثنی عشری و کانون‌های شیعی تبیین شود و نقش علمای بزرگی که کتب و آثار آنها تأثیر بسزائی در نمایاندن انديشه و احوال اجتماعی و فرهنگي شیعی در دورة مورد نظر داشته‌ است به اجمال بيان شود.

برای تبیین و بررسی این مسأله از منابع متعدد تاریخی، ادبی و دینی این دوره که عمدتاً منابع دست اول و و نزدیک به دورة مورد مطالعه می‌باشند، استفاده شده است و روش پژوهشی در این تحقیق بر اساس نگرش تاریخی و راهبرد توصیفی و بر اساس راهکار کتابخانه‌ای می‌باشد.

از فرآیند تاریخی حیات شیعه امامیه در عصر سلجوقی می‌توان دریافت که با برآمدن سلجوقیان علي‌رغم سقوط دولت شیعی مذهب آل بویه، ظرفیت‌های فکری، فرهنگی و اجتماعی شیعه آن چنان ریشه‌دار و نیرومند بود که با وجود فقدان حکومتی شیعی، خللي در جریان نهضت فکری و فرهنگی جامعة شیعی ایران ایجاد نگردید و این جامعه با اتکا به علماء و اديبان مصمم و پرشور خود و با برخورداري از پایگاه‌های جغرافیايی خویش در عراق عجم، خراسان و طبرستان کماکان به رشد و شکوفایی خود ادامه داده و راه خود را برای پذیرش نقش برجسته‌تر در دوران مغول و تیموری و سرانجام عصر زرّين و سرنوشت ساز صفوي كه ايران را به بزرگترين قطب عالم تشيع تبديل نمود، گشود. موقعيت تشيع اماميه در ميان ساير نحله‌ها و مذاهب ايران در دورة مزبور، بررسي شهرها و ولايات شيعه نشين ايران در اين عصر تاريخي، نمود جنبشهاي فكري و ادبي شيعه در اين عهد و آفرينش‌هاي علمي، ادبي و ديني دانشمندان شيعي از اهمّ دريافت‌ها و نتايج تحقيق حاضر است.

واژگان کلیدی: تشیع اثنی عشری، ایران، سلجوقیان، شهرها و قصبات شیعی، علما و ادباي شیعه، تصنیفات شیعه.

سمیه حاضری