2. رفتار با همسر، امام علي(عليه السلام) به لطافت و ظرافت زنان توجه خاصي داشتند. بطوري که به امام حسن(عليه السلام) سفارش فرمود:
لا تملک المراه من امرها ما جاوز نفسها، فان المراه ريحانه، وليست بقهرمانه؛
به زن، بيش از حد خود و اموري که مربوط به او نيست تحميل مکن! زيرا زن همچون شاخه ي گلي است، نه قهرمان خشن (همان، ن31).
امام علي(عليه السلام) در سيره ي عملي خود به مراقبت نسبت به همسر توجه به سزايي داشت. روايت است يک روز امام علي(عليه السلام) متوجه شدند که کارهاي خانه به همسرشان فشار زيادي مي آورد، به همين علت به ايشان پيشنهاد کردند که به حضور پدرشان امام رسول اکرم(صلي الله عليه و آله) برود و از آن امام خدمتکاري براي کمک خودش بگيرد (مجلسي 24/10-25).
امام علي(عليه السلام) به رفتار و کردار خويش نسبت به حضرت زهرا (س) توجه کامل داشت و مي فرمود:
«سوگند به خدا که هرگز بر او غضب نکردم و او را بر امري اکراه ننمودم، تا به جوار رحمت حق پيوست» (زواره اي 492/1).
علي بن ابي طالب(عليه السلام) و زهراي مرضيه (س) پس از ازدواج و آغاز زندگي مشترک، تربيت و تقسيم کارهاي خانه را به نظر و مشورت رسول اکرم(صلي الله عليه و آله)واگذاشتند و به ايشان عرضه داشتند، يا رسول الله! ما دوست داريم ترتيب و تقسيم کارهاي خانه با نظر شما باشد. پيامبر کارهاي بيرون خانه را بر عهده ي علي(عليه السلام) و کارهاي داخلي را به عهده ي زهرا (س) گذاشتند (حرعاملي 123/14).
در عين حال امام علي(عليه السلام) هرگاه فراغتي مي يافت در کارهاي خانه به کمک زهرا (س) مي پرداخت. روايت است که روزي پيامبر(صلي الله عليه و آله) به خانه ي آنان آمد و ديد که با هم کار مي کنند. پرسيد: کدام يک از شما خسته تر است تا من به جاي او کار کنم؟ امام علي(عليه السلام) عرض کردند: يا رسول الله! زهرا (س) خسته است. رسول اکرم(صلي الله عليه و آله) به زهرا (س) استراحت داد و مدتي خود به کار پرداخت (مجلسي50/43).
3. رفتار با فرزند، امام علي(عليه السلام) در مورد حق فرزند بر پدر فرمايش هايي دارند:
و حق الوعد علي الوالد ان يحسن اسمه و يحسن ادبه و يعلمه القرآن؛
و حق فرزند بر پدر آنکه نام نيک برايش انتخاب کند، خوب تربيتش کند و او را قرآن بياموزد (نهج البلاغه، ق 399).
امام علي(عليه السلام) آنقدر به تربيت فرزندان اهميت مي داد که حتي، به قول خود امام، در اين امر شتاب مي کند، فرمود:
انما قلب الحدث کالارض الخاليه ماالقي فيها من شيء قبلته. فبادر تک بالادب قبل ان يقسو قلبک، و يشتغل لبک؛
قلب نوجوانان مانند زمين کاشته نشده، آماده پذيرش هر بذري است که در آن پاشيده شود. پس در تربيت تو، شتاب کردم، پيش از آنکه دل تو سخت شود و عقل تو به چيز ديگري مشغول گردد (همان، ن31).
اميرالمؤمنين(عليه السلام) نه تنها در سنين کم فرزندان به تربيت آنها مي پرداخت، بلکه در سنين جواني آنها نيز در اين امر کوتاهي نمي کرد. در حالي که لحظات پاياني عمر امام سپري مي شد به امام حسن و امام حسين(عليه السلام) وصيت فرمود و توصيه هاي فراواني در مورد اخلاق معاشرتي ابراز داشت. ازجمله: ايجاد صلح و آشتي در بين مردمان، رسيدگي به حال يتيمان، نيکي به همسايگان، بخشش همديگر، ايجاد پيوند دوستي، امر به معروف و نهي از منکر و …. (نک: همان، ن 47).
امام علي(عليه السلام) بنا به گفته ي خود، يکي از حقوق فرزند بر پدر را تعليم قرآن مي داند (همان، ق399)، ايشان نسبت به آموزش فرزندان خود توجه خاصي داشتند، به طوري که به امام حسن(عليه السلام) مي فرمايد:
ان ابتدئک بتعليم کتاب الله عزوجل و تاويله، و شرائع الاسلام و احکامه، و حلاله و حرامه، لا اجاوزذلک بک الي غيره؛ (همان، ن31).
در آغاز تربيت، تصميم گرفتم تا کتاب خدا همراه با تفسير آيات را به تو بياموزم و شريعت اسلام و احکام آن را، از حلال و حرام، به تو تعليم دهم و اين همه توجه را به تو کردم و غير تو را برنگزيدم.
بنابراين امام علي(عليه السلام) به تعليم و تربيت فرزندانش بسيار اهميت مي داد. در اين بين تعليم آداب معاشرت نيز مورد اهتمام امام بود، به طوري که به امام حسن(عليه السلام) فرمود با افرادي مانند احمق، بخيل، فاسق، دروغگو دوستي نکند:
يابني، اياک و مصادقه الاحمق، فانه يريد ان ينفعک فيضرک. واياک و مصادقه البخيل، فانه يقعد عنک احوج ماتکون اليه. واياک و مصادقه الفاجر، فانه يبيعک بالتافه. واياک و مصادقه الکذاب، فانه کالسراب: يقرب عليک البعيد، ويبعد عليک القريب؛ (همان، ق38).
يکي از راههاي ايجاد رابطه ي عاطفي با فرزندان، بوسيدن آنها است که در روايات بسياري به آن سفارش شده است. امام علي(عليه السلام) نيز در اين مورد سفارش مي کند:
بوسيدن فرزند رحمت است(طبرسي 475/1).
بنابراين امام علي(عليه السلام) مانند پدري مهربان به امور فرزندان مي پرداختند:
رايت حيث عناني من امرک ما يعني الوالد الشفيق، واجمعت عليه من ادبک ان يکون ذلک؛ (نهج البلاغه، ن31).
همان گونه که يک پدر مهربان بهترين نيکي ها را براي فرزندش مي خواهد، من نيز صلاح ديدم که تو را بدين صورت تربيت کنم و همت خود را بر آن گماشتم.
منبع: فصلنامه پژوهش هاي نهج البلاغه(النهج) 30

نويسنده: مرجان باوفا

صفحات: 1· 2